Σακχαρώδης Διαβήτης (Συν/ξη Χρ. Ζούπα)

Κάθε 14 Νοεμβρίου είναι η Παγκόσμια ημέρα Διαβήτη, και το περιοδικό Φαρμακευτικά Χρονικά είχα την τιμή να φιλοξενήσει μία συνέντευξη με τον γνωστό Ειδικό Παθολόγο Διαβητολόγο, Χρ. Ζούπα, και να συζητήσει για την μάστιγα της Εποχής μας. Ας την δούμε μαζί

Κύριε Ζούπα, ακούμε να λένε ότι ο Σακχαρώδης Διαβήτης έχει εξελιχθεί σε σύγχρονή επιδημία. Σε ποιό βαθμό ισχύει αυτό και τί πραγματικά συμβαίνει με την πάθηση αυτή στις μέρες μας, και ιδιαίτερα στη χώρα μας?

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ο Σ.Δ είναι η πιό γρήγορα αναπτυσσόμενη χρόνια πάθηση στον κόσμο. Είναι πράγματι η σύγχρονη μάστιγα της εποχής μας, αφού 250 εκατ. άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο πάσχουν από Σ.Δ και το 2025 αναμένεται να φτάσουν στον αστρονομικό αριθμό των 350 εκατ.. Αυτό σημαίνει ότι σήμερα δεν υπάρχει άλλο χρόνιο νόσημα που να αναπτύσσεται τόσο γρήγορα παγκοσμίως. Και το σημαντικότερο απ'όλα είναι οτι στις χώρες που αναπτύσσεται γρηγορότερα είναι αυτές που δεν θα μπορούσε να φανταστεί κανείς στο παρελθόν. Δηλαδή η Ινδία και η Κίνα όπου οι άνθρωποι στο παρελθόν έτρωγαν μόνον ρύζι και λαχανικά, ενώ σήμερα με την είσοδο της τεχνολογίας και του δυτικού τρόπου ζωής έχουν αλλάξει σημαντικά οι διατροφικές συνήθειες τους και η παρουσία του διαβήτη δείχνει πώς επηρεάζει αυτός ο τρόπος ζωής την εμφάνιση και την εξέλιξή του. Στην Ελλάδα ο ΣΔ δυστυχώς αποτελεί μιά από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες παθήσεις που αντιμετωπίζει η Ελληνική κοινωνία, αφού εμφανίζεται στο 7-8% του πληθυσμού. Και αν συνυπολογίσετε ότι για έναν ήδη γνωστό διαβητικό υπάρχει άλλος ένας που έχει το πρόβλημα και το αγνοεί, καταλαβαίνετε την πραγματική διάσταση του. Ενδεικτικά μπορώ να αναφέρω οτι στην Ελλάδα παρουσιάζονται τον χρόνο 35000 καινούργια περιστατικά μεταξύ των οποίων 500 παιδιά ηλικίας κάτω των 16 ετών, τα οποία προέρχονται κυρίως από τα αστικά κέντρα. Δηλαδή το περιβάλλον στο οποίο ζούμε παίζει κάποιο καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση του διαβήτη. Ο κόσμος δε, πρέπει να ξέρει οτι όταν μιλάμε για ΣΔ αναφερόμαστε κυρίως σε 2 μεγάλους τύπους. Ο ένας είναι ο διαβήτης τύπου 1, που αφορά κυρίως τα παιδιά, τους νέους και τις νέες ηλικίας κάτω των 20 ή των 30 ετών και είναι περίπου το 5% των περιπτώσεων. Είναι καθαρά ινσουλινοεξερτώμενος, δηλαδή ξαφνικά ο οργανισμός του νέου ή της νέας αδυνατεί να παράγει ινσουλίνη και αναγκάζονται να υποκαθιστούν την ορμόνη που τους λείπει με ενέσεις ινσουλίνης. Η μεγάλη όμως κατηγορία των διαβητικών είναι οι ενήλικες διαβητικοί τύπου 2, οι οποίοι είναι το 80% των περιπτώσεων και στους οποίους το 60-80% είναι παχύσαρκοι ή υπέρβαροι. Αρα πρέπει να μάθουμε όλοι ότι όσο μεγαλώνουμε και παχαίνουμε, ιδιαίτερα αν έχουμε βεβαρημένο κληρονομικό ιστορικό, όλοι είμαστε εν δυνάμει υποψήφιοι διαβητικοί.

Ποιοί παράγοντες συμβάλλουν στην εμφάνιση διαβήτη σε ένα άτομο και σε ποιό βαθμό ο καθένας από αυτούς?

Κατ'αρχάς το σημαντικότερο είναι να κατανοήσουμε οτι άλλος διαβήτης είναι ο παιδικός, ή νεανικός διαβήτης τύπου 1, και άλλος ο διαβήτης των ενηλίκων τύπου 2. Ο διαβήτης τύπου 1 σπάνια κληρονομείται και, δυστυχώς εμφανίζεται σαν "κεραυνός εν αιθρία" χωρίς να ξέρουμε το πώς και το γιατί. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτών των παιδιών, εμφανίζεται μετά από κάποιο ισχυρό σοκ και την παρουσία στον οργανισμό των παιδιών αυτών κάποιων αντισωμάτων που δεν αναγνωρίζουν την ινσουλίνη ως ορμόνη του οργανισμού και την καταστρέφουν. Πρέπει να σημειωθεί οτι στο παιδί δεν εμφανίζεται από τη μία μέρα στην άλλη το ζάχαρο. Χρειάζεται μιά διαδικασία από 1-5 χρόνια. Ο γονέας το αντιλαμβάνεται ως πολυουρία, πολυδιψία, πολυφαγία, μεγάλη απώλεια βάρους σε σύντομο χρονικό διάστημα και μεγάλη κόπωση του παιδιού, το οποίο "πέφτει" σε κωματώδη ή προκωματώδη κατάσταση, για να πάει στο νοσοκομείο και να ανακαλύψει το ζάχαρο. Αυτή είναι μιά τυπική περίπτωση στον νεανικό διαβήτη τύπου 1. Στον διαβήτη των ενηλίκων τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Εκεί, επειδή η πλειονότητα είναι υπέρβαροι, ή παχύσαρκοι, ο ΣΔ μπορεί να διαδράμει για πάρα πολλά χρόνια χωρίς να τον αντιληφθεί κάποιος. Δηλαδή, για να ανακαλύψεις σε έναν μεγάλο άνθρωπο το ζάχαρο περνάνε 7-10 χρόνια. Αυτό σημαίνει οτι υπάρχει κρυφό ζάχαρο, "λανθάνων διαβήτης" όπως τον ορίζει η επιστήμη, ο οποίος διαδράμει για πολλά χρόνια ύπουλα, βουβά και αθόρυβα. Συμπτώματα όπως οι χρόνιες υποτροπιάζουσες κολπίτιδες, οι βαλανοποστίτιδες στους άνδρες, οι "καλόγεροι" οι διαθλαστικές ανωμαλίες, η πρωινή κόπωση, η εξάντληση, η μεταγευματική υπνηλία και οι υπογλυκαιμικές και γλυκομανιακές τάσεις που δημιουργούνται ιδιαίτερα κατά τις απογευματινές ώρες είναι προοίμια μελλοντικής εμφάνισης διαβήτη. Κατά συνέπεια ο διαβήτης στους ενήλικες, όταν πρωτοανακαλύπτεται, σημαίνει οτι προυπάρχει για τουλάχιστον5 ή 10 ή 15 χρόνια, αλλά τον αγνοούμε. Και το σημαντικότερο είναι ότι το 50% των ανθρώπων που το ανακαλύπτουν σε μεγάλη ηλικία ήδη έχουν αρχίσει να έχουν κάποια από τις επιπλοκές του διαβήτη και δεν το ξέρουν. Αρα λοιπόν, αυτό που συμβάλλει τόσο πολύ στη μεγάλη ανάπτυξη και εκδήλωση του διαβήτη είναι η πρώτη ηλικία την οποία δεν μπορείτε να επηρεάσετε, δεύτερον η παχυσαρκία που αποτελεί τον σημαντικότερο επιβαρυντικό παράγοντα για την εμφάνιση του διαβήτη, και τρίτον η κληρονομικότητα. Οι μεγάλοι άνθρωποι πρέπει να ξέρουν οτι όσο μεγαλώνουν και παχαίνουν, αν έχουν μαμά ή μπαμπά διαβητικό, έχουν πάρα πολύ μεγάλη πιθανότητα να πάθουν διαβήτη. Και αυτή η πιθανότητα ξεκινάει από την ηλικία των 30 ετών σε ποσοστά πάνω από 25% και ανά δεκαετία ανεβαίνει κατά 10%. Αυτό σημάινει ότι σε ηλικία 60 ετών έχουν πιθανότητες πάνω από 60-70% να γίνουν διαβητικοί. Θέλω επίσης να πω ότι ένα μεγάλο ποσοστό από τους αιφνίδιους θανάτους περιλαμβάνει ανθρώπους που έχουν διαταραχή στον μεταβολισμό της γλυκόζης ή διαβήτη που δεν τον ξέρουν. Και επειδή τρώνε πίνουν, καπνίζουν και έχουν υπερβολικά μεγάλες ποσότητες χοληστερίνης και τριγλυκεριδίων, παθαίνουν ότι παθαίνουν χωρίς να ξέρουν το πώς και το γιατί. Και λένε "μα δεν είχε τίποτα" Και φυσικά, αφού χωρίς να εξεταστεί πώς θα γνώριζε αν είχε κάτι? Και, δυστυχώς στην εποχή μας κανείς δεν έχει καταλάβει ότι η πρόληψη είναι το καλύτερο φάρμακο γι'αυτές τις περιπτώσεις.

Είναι συχνό το φαινόμενο να πανικοβάλλονται τα άτομα που μαθαίνουν οτι πάσχουν από διαβήτη, θεωρώντας οτι η πάθηση αυτή θα αλλάξει οριστικά το σύνολο της καθημερινότητάς τους. Τί πραγματικά αλλάζει και πώς πιστεύεται οτι θα πρέπει να αντιμετωπίσουν την αλλαγή αυτή?

Δεν υπάρχει αμφιβολία οτι, όταν έλθεις αντιμέτωπος με ένα πρόβλημα όπως ο ΣΔ, στην αρχή παθαίνεις, πανικό ,φόβο, αγωνία ,άγχος. Είναι σαν να ανοίγει ο κόσμος στα δύο και να γκρεμίζονται όλα τα σχέδια και τα όνειρά σου. Εκεί ακριβώς χρειάζεται να "ξαναχτίσεις" τις ελπίδες και τα όνειρα του ανθρώπου αυτού., αλλά και να του δώσεις να καταλάβει ότι στην εποχή μας ο διαβήτης δεν είναι αρρώστια αλλά ένας τρόπος ζωής. Είναι ένας τρόπος ζωής που θα έπρεπε να διδάσκεται, να μαθαίνεται σε όλο τον κόσμο, μιά και οι διαβητικοί αποτελούν παράδειγμα σωστής διατροφής και σωστού τρόπου ζωής. Δηλαδή , δεν είμαστε στην εποχή που όποιος έλεγε οτι πάσχει από διαβήτη ήταν συνέχεια στο "μη" και στο "απαγορεύεται". Σήμερα ο ΣΔ είναι ένας τρόπος ζωής που αν εξοικειωθείς μαζί του, μπορείς να ζήσεις πάρα πολλά και καλά χρόνια. Φτάνει φυσικά να συνειδητοποιήσει κάποιος ότι πρώτον χρειάζεται γνώση του προβλήματος και δεύτερον άλλο είναι η ελευθερία και άλλο η ασυδοσία. Μπορείς να ζεις με ποικιλία, φαντασία και γεύση, έχοντας μέτρο συνέπεια και αυτοκυριαρχία. Τί πρέπει όμως να αλλάξει? Πρώτα απ'όλα σε ότι αφορά στη διατροφή του διαβητικού. Εκεί, σταματάμε τα βλίτα, τα χόρτα, τα αγγούρια και τα ξινόμηλα που είχαμε στο παρελθόν ως βάση της διατροφής του. Σήμερα ο διαβητικός πρέπει να τρώει απ'όλα τα φαγητά, με εξαίρεση, τη ζάχαρη τα γλυκά, τα τηγανητά και τις πολλές πίτες. Πρέπει να αποκτήσει αντίληψη του οτι δεν πρέπει να στερείται τίποτα, αλλά πρέπει να έχει ως βάση της διατροφής του ότι παράγει ο ίδιος, δηλαδή πολλά λαχανικά, χορταρικά, ζαρζαβατικά, όσπρια και φρούτα. Παράλληλα θα πρέπει να τρώει δύο φορές την εβδομάδα κόκκινο κρέας, δύο φορές ψάρι, μία φορά κοτόπουλο και τις άλλες μαγειρεμένο φαγητό. Πρέπει δηλαδή να μάθει τις βασικές αρχές της σωστής διατροφής. Το δεύτερο και σημαντικότερο που πρέπει να κάνει είναι να καταλάβει οτι, επειδή το ζάχαρο είναι η βενζίνη του ανθρώπινου οργανισμού, το καλύτερο φάρμακο είναι η άσκηση, το περπάτημα. Δεν υπάρχει καλύτερη και πιό επιστημονικά τεκμηριωμένη άποψη από το ότι με το περπάτημα εξαφανίζεις ή καθυστερείς την εξέλιξη του διαβήτη. Κατά συνέπεια, ο διαβητικός σήμερα είναι ο άνθρωπος του μέτρου, της συνέπειας και της αυτοκυριαρχίας, και δικαιούται να ζει όπως κάθε άνθρωπος. Από κει και πέρα, ανάλογα με την περίπτωση του καθενός και ανάλογα με τον τύπο διαβήτη που έχει ακολουθείται η ενδεδειγμένη θεραπευτική αγωγή, η οποία για τα παιδιά τους νέους και τις νέες περιλαμβάνει την ινσουλίνη, η οποία σήμερα γίνεται με απλοποιημένους και ανώδυνους τρόπους, με ωραίες πένες ή στυλό. Οσον αφορά στους ενήλικες με διαβήτη τύπου 2, αυτοί πάντοτε ξεκινάνε με κάποια αντιδιαβητικά δισκία μετά την άσκηση και την διατροφή., η οποία όμως διάρκεια αυτών των φαρμακευτικών σκευασμάτων δεν είναι μεγαλύτερη από 1-10 χρόνια. Κατά μέσο όρο στα 5-7 χρόνια θα πρέπει κάποιος να καταλάβει ότι τα αποθέματα ινσουλίνης τελειώνουν και θα πρέπει να αρχίσει και ο ενήλικας διαβητικός την ινσουλίνη. Και όσο πιό έγκαιρα αρχίσει κάποιος την ορμόνη της ζωής του που λέγεται ινσουλίνη, τόσο πιό πολλά χρόνια θα ζήσει. Από εκεί και πέρα εξαρτάται από το πόσο είναι κάποιος εξοικειωμένος και εκπαιδευμένος να παρακολουθεί το ζάχαρό του. Διότι δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός οτι ο ΣΔ δεν είναι μόνον η μεγαλύτερη μάστιγα της εποχής μας, είναι και ο μεγαλύτερος καταστροφέας της εποχής μας γι'αυτόν που δεν τον προσέχει και δεν τον φροντίζει. Ολοι πρέπει να ξέρουμε ότι είναι η 1η αιτία τύφλωσης σε άτομα άνω των 25 ετών, η 1η αιτία νεφρικής ανεπάρκειας στον κόσμο και το 50% των ανθρώπων που κάνουν αιμοκάθαρση είναι διαβητικοί, η 1η αιτία ακρωτηριασμών μετά από ατυχήματα και ο κύριος αίτιος των καρδιαγγειακών συμβαμάτων. Αντιλαμβάνεται κάποιος ότι, αν δεν φροντίζεις αυτόν τον ύπουλο εχθρό, η καταστροφή είναι δυσαναπλήρωτη.

Πόσο επικίνδυνο είναι κάποιος που είναι διαβητικός να μην το γνωρίζει? Τι μπορεί να προκαλέσει αυτό?

Ενα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που παθαίνουν καρδιαγγειακά συμβάματα μπορεί να υποκρύπτουν ένα τέτοιο πρόβλημα. Εναν άνθρωπο που έχει σακχαρώδη διαβήτη, δεν το γνωρίζει και επειδή συνοδεύεται από πίεση, χοληστερίνη, κάπνισμα και παχυσαρκία ο κίνδυνος είναι πάρα πολύ μεγάλος. Πρέπει να συνειδητοποιήσουν όλοι οι μεσήλικες και ιδιαίτερα εκείνοι που είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι και έχουν κάποια βεβαρημένη κληρονομικότητα, ότι είναι υποχρεωμένοι να ακολουθούν κάποιους κανόνες και να αποφασίσουν να κάνουν εξετάσεις. Πρέπει να ευαισθητοποιηθεί η κοινωνία και οι άνθρωποι, ιδιαίτερα αυτοί που έχουν βεβαρημένο ιστορικό, να κάνουν εξετάσεις, μετά την ηλικία των 30 χρόνων, τουλάχιστον κάθε τρία με πέντε χρόνια. Αν κάποιος αναγνωρίσει τα πρώτα συμπτώματα εμφάνισης της νόσου και απευθυνθεί έγκαιρα στονγιατ΄ρο του, μπορεί να αποφύγει τη χορήγηση ινσουλίνης? Οχι, τη χορήγησης ινσουλίνης δεν μπορεί να την αποφύγει. Από τη στιγμή που ο διαβήτης είναι μιά μεταβολική νόσος, που οφείλεται στην αδυναμία του οργανισμού να παράγει την ινσουλίνη, επαναλαμβάνω ότι είναι η μοναδική θεραπεία που υπάρχει για τον διαβήτη. τώρα, γιατί όλος ο κόσμος όταν ακούει για την ινσουλίνη παθαίνει φόβο, τρόμο και πανικό είναι απορίας άξιον. Κανείς δεν μπορεί να καταλάβει γιατί ο απλός άνθρωπος και γενικά η ιατρική κοινότητα και ο κόσμος δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι η πιό απαραίτητη ορμόνη στη ζωή του ανθρώπου είναι η ινσουλίνη. Είναι το "κλειδί" της ζωής μας. Πώς είναι δυνατόν να αρνείσαι να χρησιμοποιήσεις την ορμόνη που σου χαρίζει δύναμη, κουράγιο και ευεξία για να ζεις όπως ζεις. Το πρόβλημα είναι ίσως ο τρόπος χορήγησής της, που έχει αφήσει κατάλοιπα από το παρελθόν, διότι δεν ήταν όλα απλά και ευχάριστα όπως έιναι σήμερα. Παλιά έβραζαν τις σύριγγες, οι βελόνες ήταν πολύ μεγάλες, οι ινσουλίνες δεν ήταν πολύ καθαρές και ήταν επώδυνες. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει τελείως και πρέπει να εκπαιδεύσουμε τον κόσμο ότι η ινσουλίνη δεν είναι φάρμακο, είναι η ορμόνη της ζωής, και κάποια στιγμή σχεδόν όλοι οι διαβητικοί χρειάζονται να κάνουν ινσουλίνη. Αρα δεν πρέπει ο κόσμος να φοβάται την ινσουλίνη, αλλά θα πρέπει να αναζητά μιά ώρα νωρίτερα να κάνει ινσουλίνη, όταν το ζάχαρό του δεν ρυθμίζεται με τα χάπια. Από τη στιγμή που θα χρησιμοποιήσεις 1 ή 2 χάπια και τα αποτελέσματα είναι πενιχρά και το ζάχαρο είναι πάνω από 150 νηστικός και 200 φαγωμένος, αν δεν κάνεις ινσουλίνη θα καταστραφείς.Ολοι αναζητούν το μαγικό χάπι αλλά μαγικά χάπια στην εποχή μας δεν υπάρχουν. Η ινσουλινοθεραπεία είναι η βασικότερη και η πιό αναγκαία θεραπευτική μέθοδος για κάθε διαβητικό. Είναι το μόνο μέσο που έχουμε σήμερα για να μπορέσουμε να προφυλάξουμε όλο αυτόν τον κόσμο από τις χρόνιες επιπλοκές του διαβήτη.

Οι φαρμακοποιοί ως "σύμβουλοι υγείας" με ποιό τρόπο θεωρείτε ότι μπορούν να συμβάλλουν στη σωστή ενημέρωση του κοινού σχετικά με τον ΣΔ? Πόσο καθοριστικός είναι ο ρόλος τους στο να κατευθύνουν το κοινό να επισκεφτεί τον γιατρό του?

Εδώ και πάρα πολλά χρόνια, τουλάχιστον μία 20ετία, προσπαθούσα να πείσω τις μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες να συνειδητοποιήσουν τον εντυπωσιακά μεγάλο ρόλο που μπορεί να παίξει ο φαρμακοποιός, στη σωστή ενημέρωση και εκπαίδευση των διαβητικών. Οι χρόνιοι αυτοί ασθενείς δένονται στη γειτονιά τους με το φαρμακοποιό τους και το φαρμακείο είναι ο χώρος όπου συζητάνε, ανταλλάσουν απόψεις, μετράνε την πίεσή τους και το ζάχαρό τους και εκμυστηρεύονται το πρόβλημά τους. Προσπάθησα λοιπόν, πολλά χρόνια να τους πείσω ότι πρέπει να κάνουμε να κάνουμε σεμινάρια στους φαρμακοποιούς για να τους μυήσουμε στις καινούργιες τεχνολογίες και στις καινούργιες αντιλήψεις. Αυτό ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 80 και πραγματοποιήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 90. Και όχι μόνο πραγματοποιήθηκε, αλλά άρχισαν και οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες στις ΗΠΑ να συνειδητοποιούν τον μεγάλο ρόλο του φαρμακοποιού στην ιστορία των χρονιών παθήσεων. Ετσι ξεκίνησα να κάνω σεμινάρια σε φαρμακοποιούς, με 100 ή 200 άτομα, ανά περιοχές, ώστε να τους μυήσουμε στη σύγχρονη αντίληψη του διαβήτη. Γιατί ο ΣΔ σήμερα έχει διαφοροποιηθεί τελείως από αυτόν που ξέραμε πριν από 20-30 χρόνια. Και νομίζω ότι αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην αντιμετώπιση του χρόνιου αυτού προβλήματος, που είναι πολυπαραγοντικό αλλά και πολυοργανικό, η βοήθεια των φαρμακοποιών στην απλοποίηση των θεραπευτικών μέσων, στην απομυθοποίηση των παλιών αντιλήψεων απέναντι στο πρόβλημα και το σπουδαιότερο να κατευθύνουν τους ανθρώπους αυτούς στον ειδικό εκπαιδευμένο γιατρό ώστε να τύχουν της καλύτερης δυνατής αντιμετώπισης. Θεωρώ, λοιπόν ότι ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι καθοριστικός και πολύ σημαντικός στην όλη προσέγγιση του προβλήματος που λέγεται "Σακχαρώδης Διαβήτης". Εμείς ως "Εταιρεία Διατροφής, Μεταβολισμού και Παχυσαρκίας" στο ετήσιο συνέδριό μας κάναμε ένα ειδικό αφιέρωμα στους φαρμακοποιούς. προσπαθούμε να τους ευαισθητοποιήσουμε γιατί θεωρούμε ότι είναι απαραίτητοι συνεργάτες στη διαδικασία αντιμετώπισης του διαβήτη. Διότι επαναλαμβάνω το φαρμακείο, είναι ένας χώρος ανταλλαγής απόψεων, προβλημάτων και το σημαντικότερο, εξομολόγησης των απλών αυτών ανθρώπων που έρχονται ξαφνικά αντιμέτωποι με το πρόβλημά τους. Φανταστείτε να πάει κάποιος σε ένα φαρμακειό και να του λένε "μη" για το ένα, "μη" για το άλλο . Ή ακόμα χειρότερα, να πάει ο ασθενής να αγοράσει την ινσουλίνη του και να του πουν "τρέξε να τη βάλεις στο ψυγείο". Μα ο φαρμακοποιός διατηρεί την ινσουλίνη στο ψυγείο γιατί ξέρει πότε θα την πουλήσει. Γιατί λοιπόν, να κάνει το ίδιο και ο διαβητικός? Αλλωστε, σήμερα έχουν δημιουργηθεί τα στυλό που μπορείς να τα έχεις συνέχεια μαζί σου και, φυσικά, δεν φτιάχτηκαν για να μπαίνουν στο ψυγείο. Αυτά τα πράγματα πολλοί φαρμακοποιοί τα αγνοούν. Αρα, πρέπει να τα μάθουν και πρέπει να βοηθήσουν όλους τους ανθρώπους που πάσχουν από ΣΔ να κατανοήσουν ότι η ποιότητα ζωής τους εξαρτάται από την γνώση , την ενημέρωση και την εκπαίδευση που έχουν στο πρόβλημα του ΣΔ. Και αυτό χρειάζεται κόπο, υπομονή και προσπάθεια. Αξίζει, όμως τον κόπο οι φαρμακοποιοί να ευαισθητοποιηθούν περισσότερο και να ενημερωθούν για τις χρόνιες παθήσεις για να κατευθύνουν τους ασθενείς στις κατάλληλες μονάδες, στα κατάλληλα κέντρα ή σους κατάλληλους γιατρούς. Ελπίζω αυτό να το πετύχουμε.